Czy warto składać wniosek o ochronę międzynarodową by zalegalizować pobyt po 24.08.23?

Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisów ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego kraju (specustawa), o pobyt czasowy w Polsce mogą ubiegać się obywatele Ukrainy korzystający z ochrony czasowej w Polsce, wyłącznie jeśli celem ich pobytu w Polsce będzie:

– wykonywanie pracy,

– wykonywanie pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji (Blue Card) lub

– prowadzenie działalności gospodarczej.

Złożenie wniosków pobytowych przez takie osoby jest możliwe od dnia 1 kwietnia 2023 roku. Niestety, obecnie specustawa nie przewiduje możliwości ubiegania się o zezwolenie na pobyt czasowy, nawet po 1 kwietnia 2023 roku, przez dzieci objęte w Polsce ochroną czasową, nawet jeśli są dziećmi osób uprawnionych od 1 kwietnia 2023 roku do złożenia wniosku o pobyt czasowy. Takiej możliwości nie mają też pozostali obywatele Ukrainy, którzy nie wykonują w Polsce pracy ani nie prowadzą działalności gospodarczej.

Legalność pobytu w Polsce obywateli Ukrainy, którzy korzystają z ochrony czasowej i nie mogą ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy, jest zapewniona co najmniej do dnia 30 czerwca 2024 r. 

Należy jednocześnie wskazać, iż Do dnia 31 sierpnia 2024 r. zostaje przedłużone prawo pobytu w Polsce tych obywateli Ukrainy, którzy legalnie przybyli do Polski od 24 lutego 2022 w związku z działaniami wojennymi w Ukrainie, którzy:  

• w dniu 30 czerwca 2024 r. korzystają z wychowania przedszkolnego, realizują obowiązek szkolny albo realizują obowiązek nauki w polskim systemie oświaty (zgodnie z Prawem oświatowym);
•  w dniu 30 czerwca 2024 r. pobierają naukę w przedszkolu lub szkole funkcjonujących w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość;
• nie później niż w roku szkolnym 2022/2023 rozpoczęły naukę w branżowej szkole II stopnia, szkole policealnej lub szkole dla dorosłych.

Przedłużenie to dotyczy także rodziców lub opiekunów tych osób, jeśli są one niepełnoletnie.

Do 30 września 2024 r. przedłużony zostaje pobyt obywateli Ukrainy przystępujących do polskiego egzaminu maturalnego w terminie poprawkowym.

Bazując na aktualnym stanie prawnym, po tym czasie dalszy pobyt tych osób w Polsce może być uznany za nielegalny. Oczywiście ryzyko to może zostać wyeliminowane nowymi rozwiązaniami prawnymi wprowadzanymi tak na europejskim, jak i krajowym szczeblu.

OCHRONA MIĘDZYNARODOWA

Ochrona międzynarodowa może przybrać dwie formy: nadania statusu uchodźcy lub uzyskania ochrony uzupełniającej.

Cudzoziemcowi nadaje się status uchodźcy, jeżeli na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju.

Z kolei ochrony uzupełniającej udziela się cudzoziemcowi w przypadku gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić go na rzeczywiste ryzyko doznania poważnej krzywdy przez:

• orzeczenie kary śmierci lub wykonanie egzekucji,
• tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie,
• poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdrowia wynikające z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji międzynarodowego lub wewnętrznego konfliktu zbrojnego i ze względu na to ryzyko nie może lub nie chce korzystać z ochrony kraju pochodzenia.

Wstępnie można ocenić, że obecna sytuacja w Ukrainie może uzasadniać udzielenie ochrony międzynarodowej poprzez udzielenie ochrony uzupełniającej, choć oczywiście każdy przypadek będzie badany indywidualnie. 

Wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej rozstrzyga w pierwszej instancji Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców, ale składa się go w dowolnym oddziale lub placówce Straży Granicznej. Trzeba być przygotowanym na to, że złożeniu wniosku towarzyszą dodatkowe procedury takie jak:

• fotografowanie (obowiązkowe),
• pobieranie odcisków palców (obowiązkowe dla osób powyżej 14 roku życia),
• badania lekarskie i zabiegi sanitarne,
• szczegółowe sprawdzenie osoby (tylko w przypadkach uzasadnionych względami bezpieczeństwa porządku),
• indywidualna rozmowa dotycząca okoliczności wskazujących, które państwo będzie odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Przyjęcie wniosku potwierdzane jest wydaniem cudzoziemcowi tymczasowego zaświadczenia tożsamości cudzoziemca, które w okresie swojej ważności, potwierdza tożsamość osoby i uprawnia osobę oraz małoletnie dzieci, których dane zostały tam wpisane, do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 

Paszport osoby składającej wniosek zostaje przekazany do depozytu na cały czas trwania postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej. Formalnie, osoba, która złożyła wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej może zostać zatrzymana, a następnie umieszczona w strzeżonym ośrodku lub w areszcie dla cudzoziemców na okres do 60 dni. Postanowienie w tej sprawie wydaje sąd. Okres pobytu w ośrodku może ulegać przedłużeniu. Możliwe jest jednak także przedterminowe zwolnienie osoby z miejsca detencji. 

Przepisy przewidują ponadto możliwość zastosowania środków alternatywnych takich jak na przykład zgłaszanie się w określonych odstępach czasu do określonego organu lub wpłata zabezpieczenia pieniężnego. 

W przypadku, gdy pobyt obywatela Ukrainy na terytorium RP w dniu składania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej jest legalny i nie ma problemu z ustaleniem tożsamości cudzoziemca, ryzyko zatrzymania i umieszczenia w strzeżonym ośrodku lub w areszcie dla cudzoziemców wydaje się znikome.

Jednym z istotniejszych skutków złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej jest to, że do takich osób nie stosuje się już specustawy w zakresie uznania pobytu takiej osoby na terytorium RP za legalny. 

W okresie rozpoznawania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej (do 6 miesięcy), cudzoziemiec nie może wykonywać pracy i wyjechać z Polski. 

Dopiero po zakończeniu postępowania cudzoziemiec będzie mógł podróżować. Osoba objęta ochroną może ubiegać się o udzielenie zezwolenia na pobyt stały po 5-letnim pobycie w Polsce liczonym od dnia złożenia wniosku o ochronę. 

Powrót na terytorium Ukrainy po udzieleniu ochrony może skutkować pozbawieniem tej ochrony. 

Osobie wnioskującej o udzielenie ochrony międzynarodowej zapewniana jest pomoc socjalna i opieka medyczna. 

W czasie oczekiwania na decyzję o udzieleniu ochrony międzynarodowej, pobyt cudzoziemca w Polsce będzie legalny.

Jak wynika z powyższego, w procesie ubiegania się o ochronę międzynarodową obywatel Ukrainy napotka wiele ograniczeń, które nie występują, gdy korzysta z ochrony czasowej w Polsce. W świetle powyższego zasadnym wydaje się wstrzymanie z decyzją o złożeniu wniosku o objęcie ochroną międzynarodową i dalsze oczekiwanie na kolejne rozwiązania prawne pozwalające na legalizację pobytu w Polsce po 24 sierpnia 2023 roku w prostszy sposób.