Komentarz SIP: najnowsze zmiany w tzw. specustawie
Sejm uchwalił zmiany w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Zmiany dotyczą dzieci bez opieki jak również rozszerzają katalog osób, które są objęte specustawą o osoby, które nie przekroczyły polsko-ukraińskiej granicy, tj. nie przybyły do Polski „bezpośrednio” z terytorium Ukrainy.
Najważniejsze zmiany:
– Usunięto wymóg „bezpośredniego” przybycia do Polski z terytorium Ukrainy dla osób, które objęte są specustawą. Oznacza to, że z mocy ustawy wsparciem objęte zostaną również osoby, które od 24.02 przybyły do Polski w związku z działaniami wojennymi w Ukrainie także jeśli nie przekroczyły ukraińsko-polskiej granicy, a udały się najpierw do jednego z krajów ościennych, np. Słowacji i dopiero później trafiły do Polski.
– Kandydat na opiekuna tymczasowego będzie składał oświadczenie, że nie zachodzą wobec niego przesłanki z art. 148 ust. 1 i 1a KRiO, czyli ma pełną zdolność do czynności prawnych, nie został pozbawiony praw publicznych oraz nie został pozbawiony władzy rodzicielskiej wobec własnych dzieci, a także nie został skazany na za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo nie orzeczono wobec niego zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu. Oświadczenie składane będzie pod groźbą odpowiedzialności karnej.
– W dalszym ciągu osoba, której pobyt na terytorium Polski jest uznany za legalny na podstawie ustawy, będzie mogła zostać ustanowiona rodziną zastępczą dla dziecka, które jest pod jej opieką. Jednak nowelizacja dodaje, iż będzie musiała złożyć oświadczenie, że daje rękojmię należytego sprawowania pieczy, nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona, a także wypełnia swoje obowiązki alimentacyjne wobec bliskich i nie jest ograniczona w zdolności do czynności prawnych lub nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo. Oświadczenie składane będzie pod groźbą odpowiedzialności karnej.
– W systemie teleinformatycznym prowadzona będzie ewidencja ukraińskich dzieci, które przybyły do Polski bez opieki oraz osób sprawujących faktyczną pieczę nad nimi. Dotyczyć to będzie także małoletnich obywateli Ukrainy, którzy przed przybyciem do Polski byli umieszczeni w pieczy zastępczej na terytorium Ukrainy.
– Powiatowe centra pomocy rodzinie będą miały obowiązek wspierania ośrodków pomocy społecznej, centrów usług społecznych albo innych jednostek organizacyjnych przy sprawowaniu nadzoru nad realizacją praw i obowiązków opiekuna tymczasowego oraz będą zapewniały pomoc prawną, organizacyjną i psychologiczną opiekunom tymczasowym oraz przebywającym pod ich opieką dzieciom ukraińskim.
Nasz komentarz:
Należy zaaprobować zmianę mającą na celu objęcie specustawą większego kręgu osób i poszerzenie tej grupy o osoby, które przekroczyły inną niż ukraińsko-polska granice, ale ostatecznie znalazły się w Polsce i chcą korzystać z ochrony tego kraju.
Odnosząc się do propozycji zmian w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy, należy zwrócić uwagę na wprowadzony w art. 1 pkt 1) ppkt a) i e) niezrozumiały podwójny nadzór gminy i powiatu nad opiekunem tymczasowym. Uważamy, że spowoduje to rozmycie odpowiedzialności i nikt tak naprawdę tego nadzoru robić nie będzie. Jeśli wprowadzamy nadzór na poziomie powiatu, jako jednostki, która ma uprawnienia i doświadczenie w kontrolowaniu pieczy zastępczej, należy zdjąć ten obowiązek z organów gminy.
Również niezrozumiałym jest zaproponowana w art. 1 pkt 1) ppkt a) (ust. 3c) i f) konstrukcja, według której opiekun tymczasowy ma prawo do osoby do pomocy. Nie jest on opiekunem zastępczym, który ma do tego wprost prawo z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Uważamy, że bardziej celowościową zmianą byłoby uprawnić opiekunów tymczasowych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, jeśli zgłoszą taką gotowość na podstawie już obowiązującego w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy art. 27 ust. 1.
Popierając zmianę proponowaną w art. 1 pkt 1) ppkt b) należy zwrócić uwagę, że nie wprowadzono żadnych rozwiązań w przypadku, gdy pewne osoby zostały ustanowione opiekunem tymczasowym do czasu wprowadzenia zmian, mimo zakazu z art. 148 KRO. Należy też pamiętać, że w ustawie nie ma żadnej ścieżki odwołania/rezygnacji/zmiany opiekuna. Warto jednak podkreślić, że wszelkie zapisy dotyczące zwiększenia ochrony dzieci poprzez wprowadzenie dodatkowych obostrzeń wobec osób, które mają bezpośrednio sprawować nad nimi pieczę, są warte poparcia.
Popieramy wprowadzenie ewidencji dzieci bez opieki, jako dodatkową formę kontroli i zabezpieczenia małoletnich przed krzywdzeniem.
Absolutny sprzeciw budzi w nas natomiast zapis art. 1 pkt 4) ppkt c) czyli zniesienie limitów w instytucjonalnej pieczy zastępczej (zmiana, która znalazła się już w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy, a teraz uległa przeredagowaniu). Zmiana ta oznacza, że cały proces deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej w Polsce cofnie się o wiele lat z krzywdą dla dzieci w niej przebywających do tej pory, jak i dzieci dołączających. Nie możemy obniżać wysokich standardów opieki zastępczej, jaką objęte są dzieci w Polsce, także ze szkodą dla dzieci uciekających z Ukrainy. Do nich należy dostosować także standardy opieki nad dziećmi z Ukrainy. Proponujemy wprowadzenie ograniczenia, np. zwiększenie limitów nie więcej niż o połowę obecnie przebywających dzieci w placówce.
Link do tekstu projektu: https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=58F65EC9DD88FD13C125880D0053306B&fbclid=IwAR08QszB88tlld6DD5Dw9JZEmWJpzdLuU-Ypxal_DJPpjJTSTbyusxm2XxM