Nowelizacja Ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy z dnia 30 czerwca 2022 r. 

W dniu 8 czerwca 2022 r. uchwalono kolejną ustawę zmieniającą ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy, a także niektóre przepisy innych ustaw mające wpływ na sytuację osób, który przyjechały do Polski w związku z konfliktem w Ukrainie. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z tych zmian. 

 LEGALNA PRACA OBYWATELA UKRAINY

Najnowsza nowelizacja wprowadza dwa wymogi, które muszą zostać spełnione, aby praca obywatela Ukrainy przebywającego legalnie w Polsce wykonywana była legalnie. 

Oprócz konieczności powiadomienia Powiatowego Urzędu Pracy przez pracodawcę o zatrudnieniu obywatela Ukrainy, praca ta musi być wykonywana w wymiarze pracy nie niższym niż wskazany w powiadomieniu oraz za wynagrodzeniem nie niższym niż ustalone według stawki określonej w powiadomieniu. 

Uzupełnieniem powyższej regulacji jest wymóg uwzględnienia tych informacji tj. wynagrodzenia określonego według stawki miesięcznej lub godzinowej oraz wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy w tygodniu lub w miesiącu, w powiadomieniu. 

Do powiadomień złożonych przed dniem wejścia w życie powyższej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe (art. 9 ustawy zmieniającej). 

Podmiot powierzający pracę obywatelowi Ukrainy, który nie dopełnił obowiązku powiadomienia Urzędu Pracy w okresie od 24.02.22 r. do 14 dni przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, może to zrobić w terminie 14 dni od dnia jej wejścia w życie. W tym przypadku uznaje się, że obywatel Ukrainy był uprawniony do wykonywania pracy w okresie objęcia go ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniem społecznym dla rolników lub w dniu następującym po dniu zgłoszenia umowy o dzieło. Z powyższego uprawnienia może skorzystać jedynie podmiot, który zgłosił cudzoziemca do Zakładu Ubezpieczenia Społecznego lub Kasy Społecznego Ubezpieczenia Rolniczego w związku z powierzeniem mu pracy. (art. 10 ustawy zmieniającej) 

PRAWO ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DO WEZWANIA CUDZOZIEMCA DO OSOBISTEGO STAWIENNICTWA W CELU ZŁOŻENIA WYJAŚNIEŃ

Ważną zmianę stanowi również upoważnienie Zakładu Ubezpieczeń społecznych oraz innych organów właściwych w sprawach świadczeń (….) do wezwania osób ubiegających się o te świadczenia oraz już je otrzymujących do osobistego stawiennictwa w siedzibie organu w celu złożenia wyjaśnień. Przepisy określiły dopuszczalny termin takiego wezwania na 3 dni. 

Konsekwencją niestawiennictwa w terminie jest pozostawienie wniosku bez rozpoznania (w przypadku osób ubiegających się o świadczenia) lub wstrzymanie wypłaty świadczenia (w przypadku osób już je otrzymujących). 

Jeśli osoba wezwana stawi się w siedzibie organu po terminie wówczas wypłata świadczeń następuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym złożono wyjaśnienia.  

(Szczegółowo określa to art. 1 pkt 13 lit. b ustawy zmieniającej.)

KONSEKWENCJE WYJAZDU Z POLSKI NA OKRES POWYŻEJ 30 DNI – STATUS UKR

W nowelizacji przewidziano również przepisy precyzujące praktyczne konsekwencje wyjazdu z Polski na okres powyżej 30 dni przez osoby objęte ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy. 

Po przekazaniu przez Komendanta Głównego Straży Granicznej informacji o wyjeździe cudzoziemca objętego ustawą na okres powyżej 30 dni, status „UKR” przypisywany do nadanego numeru PESEL zostaje automatycznie zmieniony na status „NUE” tj. status cudzoziemca nie będącego obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej ani członkiem rodziny obywatela UE. Zmiana statusu będzie więc formalnym uwidocznieniem praktycznej utraty uprawnień wynikających z objęcia specustawą. 

Zmiana ta dokonywana będzie również po przekazaniu informacji o posiadaniu przez obywatela Ukrainy dokumentów wyłączających z zakresu ustawy (zezwolenie na pobyt, ochrona międzynarodowa itd.) lub o złożeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. 

Status UKR może jednak zostać przywrócony jeśli osoba, której nadano numer PESEL potwierdzi, że jej  pobyt poza granicami Polski nie trwał dłużej niż 30 dni. 

Jeśli wyjazd cudzoziemca następuje w ramach strefy Schengen wówczas zmiana statusu może nastąpić na podstawie oświadczenia po wyjeździe na okres powyżej 30 dni, złożonego przez osobę, której nadano numer PESEL bądź osobę ją reprezentującą. Rozwiązanie to wydaje się umożliwiać praktyczną rezygnację z ochrony czasowej w Polsce dla osób, które po otrzymaniu numeru PESEL w Polsce (z oznaczeniem UKR) chciałby z ochrony tej skorzystać w innym państwie Unii Europejskiej. 

Powyższe oświadczenie powinno zawierać: imię, nazwisko, numer PESEL, kraj i datę wyjazdu, rodzaj wyjazdu oraz oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku oraz klauzulę o treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. 

W przypadku wyjazdu z Polski przez granice zewnętrzne strefy Schengen zmiana status UKR może również nastąpić na podstawie powyższego oświadczenia. Wówczas Komendant Główny Straży Granicznej zapewnia możliwość weryfikacji daty wyjazdu. 

Przepisy przewidują również możliwość ponownego nadania statusu UKR w wyniku przybycia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa. Wówczas wjazd ten powinien zostać udokumentowany lub zarejestrowany w rejestrze obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, prowadzonym przez Komendanta Głównego Straży Granicznej. 

Jeśli wjazd ten nastąpił przez granice Polski będącą zewnętrzną granicą strefy Schengen ponowne nadanie statusu UKR następuje automatycznie. 

Ponowne nadanie statusu może również nastąpić w wyniku ponownego złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL. 

Organem właściwym do dokonania rejestracji powyższych danych jest dowolny organ wykonawczy gminy. 

W zakresie utraty uprawnień wynikających z ustawy w wyniku wyjazdu z Polski na okres powyżej 30 dni określono również, że przepis ten nie będzie dotyczył osób skierowanych do wykonywania pracy lub usług poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej przez podmioty prowadzące działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponadto, zaznaczono, że dane o wyjeździe osoby objętej ustawą na okres powyżej 30 dni Komendant Główny Straży Granicznej będzie przekazywał do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalającego prawo do świadczeń cudzoziemca. ( art. 1 pkt 13 lit. b ustawy zmieniającej)

(Szczegółowo określa to art. 1 pkt 4 lit. b i pkt 6 ustawy zmieniającej)

ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE Z TYTUŁU ZAPEWNIENIA ZAKWATEROWANIA OBYWATELOWI UKRAINY 

Nowelizacja określa termin na złożenie wniosku o powyższe świadczenie pieniężne. Wniosek ten należy złożyć w terminie miesiąca od ostatniego dnia okresu objętego wnioskiem. Złożenie wniosku po terminie skutkować będzie pozostawieniem go bez rozpoznania. 

Wnioski obejmujące okres do dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej należy złożyć do 31 lipca 2022 r. Natomiast wnioski obejmujące okres przed dniem 30 kwietnia 2022 r. mogą być składane w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, na formularzu obowiązującym przed dniem 30 kwietnia 2022 r. 

Uchybienie powyższych terminów skutkować ma pozostawieniem wniosku bez rozpoznania. (art. 1 pkt 9 i art. 8 ustawy zmieniającej) 

WAŻNE ZMIANY W USTAWIE O CUDZOZIEMCACH

WYŁĄCZENIE STOSOWANIA PRZEPISÓW O OBOWIĄZKU OPUSZCZENIA POLSKI ORAZ ZOBOWIĄZANIU DO POWROTU W SYTUACJI, GDY PRAWO LEGALNEGO POBYTU NA TERYTORIUM RP CUDZOZIEMCA WYNIKA TAKŻE Z INNYCH USTAW NIŻ USTAWA O CUDZOZIEMCACH

Pierwszy z nich określa obowiązek opuszczenia terytorium RP przed upływem okresu ważności wizy, po wydaniu decyzji o odmowie udzielenia zezwolenia na pobyt czy ochrony międzynarodowej. Art. 299 ust. 8 ustawy o cudzoziemcach stanowi, iż przepisu tego nie stosuje się w sytuacji, w której cudzoziemiec posiada ważny dokument uprawniający go do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub z niniejszej ustawy wynika, że jego pobyt na tym terytorium uważa się za legalny. Powyższą zmianą ustanowiono, że prawo do legalnego pobytu wyłączające stosowanie tego przepisu może wynikać również z innych ustaw, a więc np. z ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Taka sama zmiana wprowadzona została w art. 302 ust. 3 tzn. decyzji o zobowiązaniu do powrotu nie wydaje się jeżeli cudzoziemiec posiada ważny dokument uprawniający go do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub z niniejszej ustawy lub z innych ustaw wynika, że jego pobyt na tym terytorium uważa się za legalny. (art. 5 pkt 4 i 5 ustawy zmieniającej)

PRZYJMOWANIE OKREŚLONYCH WNIOSKÓW WIZOWYCH POZA KOLEJNOŚCIĄ

Nowe przepisy przyznają Ministrowi właściwy do spraw zagranicznych możliwość określenia zawodów, rodzajów umów lub też rodzajów działalności podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi, w przypadku, których wnioski o wydanie wiz w celu wykonywania pracy przyjmowane będą poza kolejnością. Minister właściwy do spraw zagranicznych ma również możliwość określenia państw, z których wnioski o wizy pracownicze przyjmowane będą poza kolejnością. (art. 5 pkt 1 ustawy zmieniającej)

BEZPŁATNA NAUKA JĘZYKA POLSKIEGO DLA OSÓB PODLEGAJĄCYCH OBOWIĄZKOWI SZKOLNEMU 

Ustawa dokonuje zmian w ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, przyznając prawo do bezpłatnej nauki języka polskiego osobom podlegającym obowiązkowi szkolnemu, które nie są obywatelami RP oraz nie znają języka polskiego lub znają go w stopniu niewystarczającym do korzystania z nauki, przez okres maksymalnie 24 miesięcy.  (art. 7 pkt 1 ustawy zmieniającej)