Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy

Aktualizacja 14.06.2023

Poniżej przedstawiamy obszerny poradnik dotyczący sytuacji obywateli Ukrainy na terytorium Polski w aktualnym stanie prawnym (5 czerwca 2023 r.). Poradnik obejmuje kwestie legalności pobytu, pracy oraz dostępu do świadczeń.

1. LEGALNY POBYT OBYWATELI UKRAINY, KTÓRZY PRZYJECHALI DO POLSKI OD 24 LUTEGO

Na podstawie „specustawy” (Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa), legalny pobyt obywateli Ukrainy (i określonych członków ich rodzin), którzy w okresie od 24 lutego 2022 r. przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy został przedłużony do 4 marca 2024 r., a w niektórych przypadkach do 31 sierpnia 2024 r. lub 30 września 2024 r.

Ostatnie zmiany ustawowe dodatkowo przedłużyły okres uznawanego za legalny pobytu:

• do 31 sierpnia 2024 r. w przypadku:

1. osób, które w dniu 4 marca 2024 r. będą korzystać z wychowania przedszkolnego, będą realizować obowiązek szkolny albo realizować obowiązek nauki, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców lub opiekunów;
2. osób, które w dniu 4 marca 2024 r. będą pobierać naukę w przedszkolu lub szkole funkcjonujących w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców lub opiekunów;
3. osób, które nie później niż w roku szkolnym 2022/2023 rozpoczęły naukę w branżowej szkole II stopnia, szkole policealnej lub szkole dla dorosłych, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców i opiekunów.

• do 30 września 2024 r. w przypadku:

          osób, które przystępują do egzaminu maturalnego w terminie poprawkowym, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców i opiekunów.

Zmiany zostały wprowadzone także w przepisach przeciwdziałających popadaniu przez obywateli Ukrainy w nielegalny pobyt oraz wspierających legalizację ich pobytu na terytorium Polski. 

Analogicznemu wydłużeniu do 4 marca 2024 r. ulegną okresy, w których:

• przedłużeniu z mocy prawa podlegają okresy pobytu i okresy ważności wiz krajowych obywateli Ukrainy;
• przedłużeniu z mocy prawa podlegają okresy ważności zezwoleń na pobyt czasowy obywateli Ukrainy;
• przedłużeniu z mocy prawa podlegają terminy na opuszczenie przez obywateli Ukrainy terytorium Polski (na podstawie art. 299 ust. 6 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach);
• przedłużeniu z mocy prawa podlegają terminy dobrowolnego powrotu (obecnie terminy dobrowolnego wyjazdu) określone w wydanych obywatelom Ukrainy decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu (na podstawie art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach);
• przedłużenia z mocy prawa podlegają okresy ważności kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca oraz dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” wydanych obywatelom Ukrainy;
• pobyt obywateli Ukrainy na terytorium Polski jest uznawany za legalny w związku z zakończeniem okresu dopuszczalnego pobytu krótkoterminowego (na podstawie wizy Schengen wydanej przez organ polski, na podstawie wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez właściwy organ innego państwa obszaru Schengen lub w ramach ruchu bezwizowego);
• wobec obywateli Ukrainy nie stosuje się w postępowaniach w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej określonego w art. 142 ust. 1 pkt 3 ustawy o cudzoziemcach wymogu związanego z wielkością i jakością prowadzonej działalności gospodarczej, jeżeli prowadzą oni działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej;
• stosuje się przepis art. 42a ust. 1 ustawy specjalnej ustanawiający subsydiarną podstawę materialnoprawną udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy obywatelom Ukrainy;
• można nie wszczynać lub umarzać wszczęte postępowania w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu wobec obywateli Ukrainy.

Ponadto, zmienione zostało brzmienie art. 100d ust. 1, który ustanawia podstawę prawną do spoczywania terminów załatwiania przez wojewodów określonych rodzajów spraw cudzoziemców – w kierunku analogicznego przedłużenia tego okresu do dnia 4 marca 2024 r.

Na podstawie ww. art. 100d ust. 1 ustawy specjalnej w okresie do dnia 4 marca 2024 r. bieg terminów na załatwienie spraw dotyczących:

1) udzielenia cudzoziemcowi:

  a) zezwolenia na pobyt czasowy,

  b) zezwolenia na pobyt stały,

  c) zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej;
  2) zmiany:

  a) zezwolenia na pobyt czasowy i pracę,

b) zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie   
  wymagającym wysokich kwalifikacji;

  3) cofnięcia cudzoziemcowi:

  a) zezwolenia na pobyt czasowy,

  b) zezwolenia na pobyt stały,

    c) zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej

– w postępowaniach, dotyczących wszystkich cudzoziemców, prowadzonych przez wojewodę nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.

Zawieszenie/nierozpoczynanie się biegu terminu na załatwienie ww. spraw trwa nieprzerwanie od 15 kwietnia 2022 r. do 4 marca 2024 r.

Pierwsze kroki po wjeździe do Polski

Jeżeli należysz do jednej z poniższych kategorii osób:

• jesteś obywatelem Ukrainy i przyjechałeś do Polski legalnie z terytorium Ukrainy w okresie od 24 lutego 2022 r., w związku z konfliktem zbrojnym (niezależnie od tego czy przyjechałeś bezpośrednio z terytorium Ukrainy czy przez terytorium innego kraju), oraz deklarujesz zamiar pozostania na terytorium Polski, lub
• jesteś mężem/żoną obywatela Ukrainy, i wjechałeś/aś do Polski na powyższych warunkach (nawet jeśli nie posiadasz obywatelstwa Ukrainy)

Kwalifikujesz się do objęcia ochroną tymczasową w Polsce, na podstawie tzw.  „specustawy”. W celu uzyskania ochrony, należy w ciągu maksymalnie 30 dni od przekroczenia granicy udać się do dowolnego organu gminy i złożyć wniosek o nadanie numeru PESEL UKR. 

Na podstawie numeru PESEL UKR otrzymasz dostęp do profilu zaufanego, który ułatwi wiele późniejszych formalności. W przyszłości numer PESEL i profil zaufany mają również umożliwić Ci dostęp do elektronicznego dokumentu potwierdzającego Twoją tożsamość i status pobytowy. 

Jeśli już posiadasz numer PESEL i tak masz obowiązek zgłoszenia się do organu gminy w terminie 30 dni od przekroczenia granicy, w celu odnotowania w rejestrze twojego statusu PESEL UKR.  

Wniosek o nadanie numeru PESEL za osobę małoletnią składa jej rodzic, opiekun, kurator, opiekun tymczasowy lub osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem. Jeśli ze względu na swój stan zdrowia lub niepełnosprawność nie jesteś w stanie złożyć wniosku osobiście w organie gminy, możesz ten wniosek złożyć w swoim miejscu pobytu. 

UWAGA! Wyjazd obywatela Ukrainy z Polski na ponad miesiąc pozbawia go prawa do legalnego pobytu w Polsce na podstawie „specustawy”. 

1. 1. KONSEKWENCJE WYJAZDU Z POLSKI NA OKRES POWYŻEJ 1 MIESIĄCA – STATUS UKR

Po przekazaniu przez Komendanta Głównego Straży Granicznej informacji o wyjeździe cudzoziemca objętego ustawą na okres powyżej 1 miesiąca, status „UKR” przypisywany do nadanego numeru PESEL zostaje automatycznie zmieniony na status „NUE” tj. status cudzoziemca nie będącego obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej ani członkiem rodziny obywatela UE. Zmiana statusu będzie więc formalnym uwidocznieniem praktycznej utraty uprawnień wynikających z objęcia specustawą. 

Zmiana ta dokonywana będzie również po przekazaniu informacji o posiadaniu przez obywatela Ukrainy dokumentów wyłączających z zakresu ustawy (zezwolenie na pobyt, ochrona międzynarodowa itd.) lub o złożeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. 

Status UKR może jednak zostać przywrócony jeśli osoba, której nadano numer PESEL potwierdzi, że jej  pobyt poza granicami Polski nie trwał dłużej niż 1 miesiąc. 

Jeśli wyjazd cudzoziemca następuje w ramach strefy Schengen wówczas zmiana statusu może nastąpić na podstawie oświadczenia po wyjeździe na okres powyżej 1 miesiąca, złożonego przez osobę, której nadano numer PESEL bądź osobę ją reprezentującą. Rozwiązanie to wydaje się umożliwiać praktyczną rezygnację z ochrony czasowej w Polsce dla osób, które po otrzymaniu numeru PESEL w Polsce (z oznaczeniem UKR) chciałby z ochrony tej skorzystać w innym państwie Unii Europejskiej. 

Powyższe oświadczenie powinno zawierać: imię, nazwisko, numer PESEL, kraj i datę wyjazdu, rodzaj wyjazdu oraz oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku oraz klauzulę o treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. 

W przypadku wyjazdu z Polski przez granice zewnętrzne strefy Schengen zmiana status UKR może również nastąpić na podstawie powyższego oświadczenia. Wówczas Komendant Główny Straży Granicznej zapewnia możliwość weryfikacji daty wyjazdu. 

Przepisy przewidują również możliwość ponownego nadania statusu UKR w wyniku przybycia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa. Wówczas wjazd ten powinien zostać udokumentowany lub zarejestrowany w rejestrze obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, prowadzonym przez Komendanta Głównego Straży Granicznej. 

Jeśli wjazd ten nastąpił przez granice Polski będącą zewnętrzną granicą strefy Schengen ponowne nadanie statusu UKR następuje automatycznie. 

Ponowne nadanie statusu może również nastąpić w wyniku ponownego złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL. 

Organem właściwym do dokonania rejestracji powyższych danych jest dowolny organ wykonawczy gminy. 

W zakresie utraty uprawnień wynikających z ustawy w wyniku wyjazdu z Polski na okres powyżej 1 miesiąca określono również, że przepis ten nie będzie dotyczył osób skierowanych do wykonywania pracy lub usług poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej przez podmioty prowadzące działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponadto, zaznaczono, że dane o wyjeździe osoby objętej ustawą na okres powyżej 1 miesiąca Komendant Główny Straży Granicznej będzie przekazywał do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalającego prawo do świadczeń cudzoziemca. ( art. 1 pkt 13 lit. b ustawy zmieniającej)

2. 2. WYKONYWANIE PRACY

Do legalnej pracy są uprawnieni wszyscy obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium Polski jest legalny – tzn. zarówno Ci, których pobyt jest uznawany za legalny w związku z wjazdem po 24 lutego 2022 r. jak i Ci, których pobyt w Polsce jest uznawany za legalny na innej podstawie (np.  posiadają zezwolenie na pobyt czasowy, wizę itd.).

Pracodawca zatrudniający obywatela Ukrainy ma obowiązek powiadomić o tym fakcie powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu, w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez cudzoziemca. Obowiązek powiadomienia nie dotyczy zatrudnienia obywatela Ukrainy, który wykonuje legalnie pracę w Polsce np. na podstawie zezwolenia na pracę lub odpowiedniego zezwolenia na pobyt czasowy, oraz gdy ma on prawo pracować w Polsce w związku z posiadanym statusem pobytowym (np. przyznano mu status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, otrzymał pobyt stały, pobyt rezydenta długoterminowego, zgodę na pobyt ze względów humanitarnych lub zgodę na pobyt tolerowany). 

Powiadomienie ma następować za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – praca.gov.pl

Dla zapewnienia legalności zatrudnienia obywatela Ukrainy konieczne jest spełnienie jeszcze dwóch wymogów:

1. Praca musi być wykonywana w wymiarze pracy nie niższym niż wskazany w powiadomieniu oraz za wynagrodzeniem nie niższym niż ustalone według stawki określonej w powiadomieniu. 
2. Informacje te, tj. wynagrodzenie określone według stawki miesięcznej lub godzinowej oraz wymiar czasu pracy lub liczby godzin pracy w tygodniu lub w miesiącu powinny być uwzględnione w ww. powiadomieniu.

Ponadto, obywatel Ukrainy legalnie przebywający na terytorium RP może zarejestrować się w Urzędzie Pracy do jako osoba bezrobotna. Dotyczy to również obywateli Ukrainy w wieku emerytalnym tj. 65 lat (mężczyźni) i 60 lat (kobiety).

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA – do prowadzenia działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele RP są uprawnieni obywatele Ukrainy, których pobyt uznaje się za legalny na podstawie „specustawy” lub na podstawie ustawy o cudzoziemcach (tzn. posiadający wizę, zezwolenie na pobyt czasowy, stały itd.). Warunkiem jest uzyskanie numeru PESEL. 

2. 3. RODZAJE WSPARCIA DLA OSÓB OBJĘTYCH USTAWĄ

Jeśli jesteś obywatelem Ukrainy, który przyjechał do Polski z terytorium Ukrainy od 24 lutego, możesz otrzymać pomoc m.in. w zakwaterowaniu, wyżywieniu czy bezpłatną pomoc psychologiczną. 

Aby uzyskać więcej informacji skontaktuj się z najbliższym punktem informacji dla osób uciekających z Ukrainy lub jedną z infolinii. 

Wiele przydatnych kontaktów możesz znaleźć tutaj: https://pomagamukrainie.gov.pl/#section1

3. 4. PRAWO DO ŚWIADCZEŃ

Obywatelom Ukrainy, których pobyt uznaje się za legalny w związku z wjazdem do Polski od 24 lutego 2022 r. (oraz ich małżonkom niezależnie od obywatelstwa) przysługuje prawo do świadczeń: rodzinnych, 500+ , świadczeń z pomocy społecznej (np. zasiłki, pomoc interwencyjna), Dobry Start, rodzinny kapitał opiekuńczy, dofinansowanie obniżenia opłaty rodziców za pobyt dziecka w żłobku. Prawo do świadczeń i dofinansowania, które przysługują na dziecko ma również opiekun tymczasowy małoletniego. Świadczenia te obowiązują na takich samych zasadach jak w przypadku obywateli polskich, z wyjątkami wynikającymi z „specustawy”. 

Wnioski o przyznanie powyższych świadczeń powinny zawierać numery PESEL wnioskodawcy oraz jego dziecka/dzieci.  

UWAGA! Świadczenia z pomocy społecznej mogą być przyznane również obywatelom Ukrainy, którzy przebywają legalnie w Polsce na innej podstawie (niezależnie od tego kiedy nastąpił wjazd do Polski), a których członek rodziny powrócił na terytorium Ukrainy. Uprawnienie do poszczególnych świadczeń z pomocy społecznej zależy od indywidualnej sytuacji materialnej cudzoziemca.

Wypłata świadczeń rodzinnych, wychowawczych, dobry start, rodzinny kapitał opiekuńczy, dofinansowania pobytu w żłobku będą wstrzymane jeżeli uprawniony obywatel Ukrainy lub dziecko wyjadą z terytorium Polski. W razie ponownego wjazdu oraz spełnienia warunków uprawniających do świadczeń wypłaty będą dokonywane od miesiąca, w którym zostały wstrzymane.

1. PRAWO ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH DO WEZWANIA CUDZOZIEMCA DO OSOBISTEGO STAWIENNICTWA W CELU ZŁOŻENIA WYJAŚNIEŃ

Należy mieć na uwadze, że m.in. Zakład Ubezpieczeń społecznych może wezwać osoby ubiegające się m.in. o świadczenia rodzinne czy wychowawcze oraz już je otrzymujące do osobistego stawiennictwa w siedzibie organu w celu złożenia wyjaśnień. Przepisy określiły dopuszczalny termin takiego wezwania na 3 dni. 

Konsekwencją niestawiennictwa w terminie jest pozostawienie wniosku bez rozpoznania (w przypadku osób ubiegających się o świadczenia) lub wstrzymanie wypłaty świadczenia (w przypadku osób już je otrzymujących). 

Jeśli osoba wezwana stawi się w siedzibie organu po terminie wówczas wypłata świadczeń następuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym złożono wyjaśnienia.  

JEDNORAZOWE ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE – obywatele Ukrainy, których pobyt uznaje się za legalny w zw. z przekroczeniem granicy od 24 lutego 2022 r. (oraz ich małżonkowie niezależnie od obywatelstwa) i którzy zostali wpisani do rejestru PESEL mogą otrzymać jednorazowe środki finansowe w wysokości 300 zł na osobę. Pomoc ta ma obejmować również osoby małoletnie. Aby uzyskać takie świadczenie będzie trzeba złożyć wniosek w ośrodku pomocy społecznej właściwym ze względu na nasze miejsce pobytu. 

ŚWIADCZENIA MATERIALNE DLA STUDENTÓW – obywatel Ukrainy, którego pobyt jest uznawany za legalny, w związku z wjazdem do Polski od 24 lutego 2022 r. oraz jest studentem może ubiegać się o kredyt studencki. 

4. 5. OPIEKA MEDYCZNA

Obywatele Ukrainy, których pobyt uznaje się za legalny w związku z  przekroczeniem granicy po 24 lutego 2022 r., są uprawnieni do opieki medycznej obejmującej świadczenia opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie, w jakim osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje prawo do świadczeń na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdrowiskowej. 

W praktyce oznacza to, że osoby te będą mogły korzystać z usług lekarzy rodzinnych w przychodniach, lekarzy specjalistów, szpitali, refundacji leków itd. w niemal takim samym zakresie jak obywatele Polscy objęci ubezpieczeniem NFZ.

5. 6. ZEZWOLENIE NA POBYT CZASOWY

Obywatel Ukrainy korzystający z ochrony czasowej w Polsce i posiadający PESEL UKR może  ubiegać się na zasadach ogólnych o:

– zezwolenie na pobyt czasowy i pracę,

– zezwolenie na pobyt w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji (Blue Card)

–  zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania działalności gospodarczej

Jeżeli przy składaniu wniosku o PESEL UKR w rejestrze umieszczono odciski palców złożenie wniosku o ww. zezwolenie na pobyt czasowy nie wymaga osobistej obecności (nie trzeba ponownie oddawać odcisków palców przy składaniu wniosku). Wojewoda może jednak wezwać wnioskodawcę do osobistego stawiennictwa w celu przedłożenia oryginału dokumentu podróży, a w razie udzielenia zezwolenia (pozytywnej decyzji) w celu złożenia odcisków palców, jeśli nie było możliwym umieszczenie wcześniej złożonych odcisków w osobnej bazie.

Przepisy wprowadzające powyższą możliwość wchodzą w życie 1 kwietnia 2023 roku. 

6. 7. MAŁOLETNI BEZ OPIEKI 

Ustawa proponuje wprowadzenie instytucji tymczasowego opiekuna dla dzieci, które nie mają opiekunów prawnych w Polsce. Dla małoletniego, którego pobyt został zalegalizowany w związku z przekroczeniem granicy po 24 lutego 2022 r. sąd właściwy ze względu na miejsce pobytu małoletniego ustanawia tymczasowego opiekuna na wniosek, jak i z urzędu. Jest to nowa instytucja w polskim prawie, która ma usprawnić ustanowienie  opieki nad małoletnim.

W pierwszej kolejności opiekunem tymczasowym ustanowić można krewnego lub powinowatego dziecka, ale opiekę taką mogą sprawować inne osoby dające rękojmię właściwej opieki nad dzieckiem, co za każdym razem będzie sprawdzał sąd. Dla rodzeństwa powinno ustanowić się jednego opiekuna. 

Opiekun tymczasowy sprawować ma pieczę nad osobą i majątkiem dziecka, jednak w ważniejszych sprawach dziecka będzie wymagana zgoda sądu rodzinnego. Nadzór nad działaniami opiekuna tymczasowego realizować będzie jednostka samorządu terytorialnego na poziomie gminy, właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka.

Prawo do złożenia wniosku o ustanowienie takiego opiekuna mają: 

• Straż Graniczna; 
• wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa; 
• prokurator; 
• Policja;
• kierownicy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej
• przedstawiciele organizacji międzynarodowych lub pozarządowych zajmujących się udzielaniem pomocy cudzoziemcom; 
• osoba sprawująca faktyczną pieczę nad małoletnim; 
• inne osoby lub podmioty, w ramach swoich zadań.

Sąd przed podjęciem decyzji wysłuchuje kandydata na opiekuna i dziecko. Sąd może wezwać na rozprawę w sposób dowolny, np. telefonicznie, ponieważ na wydanie orzeczenia ma 3 dni od otrzymania wniosku lub wszczęcia postępowania z urzędu. 

Opiekunom tymczasowym i ich podopiecznym przysługuje prawo nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. 

Sąd może też powierzyć pełnienie funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenie rodzinnego domu dziecka wobec dziecka będącego obywatelem Ukrainy, przebywającego legalnie w Polsce na podstawie „specustawy”: 

• obywatelowi Ukrainy przebywającemu legalnie w Polsce na podstawie „specustawy”  i który nie spełnia warunków dotyczących rodzin zastępczych lub prowadzących rodzinne domy dziecka w zakresie niezbędnych szkoleń. 

W placówkach opiekuńczo-wychowawczych do limitów określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej nie wlicza się umieszczonych dzieci będących obywatelami Ukrainy, przebywających legalnie w Polsce na podstawie „specustawy”.

7. 8. INFORMACJE DLA OBYWATELI UKRAINY, KTÓRZY PRZYJECHALI DO POLSKI PRZED 24 LUTEGO

Zgodnie ze stanem prawnym na dzień 5 czerwca 2023 r. przedłużono okres legalnego pobytu obywateli Ukrainy do 4 marca 2024 r. na różnych tytułach pobytowych, a nie objętych “specustawą”. W szczególności:

• przedłużeniu z mocy prawa podlegają okresy pobytu i okresy ważności wiz krajowych obywateli Ukrainy;
• przedłużeniu z mocy prawa podlegają okresy ważności zezwoleń na pobyt czasowy obywateli Ukrainy;
• przedłużeniu z mocy prawa podlegają terminy na opuszczenie przez obywateli Ukrainy terytorium Polski (na podstawie art. 299 ust. 6 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach);
• przedłużeniu z mocy prawa podlegają terminy dobrowolnego powrotu (obecnie terminy dobrowolnego wyjazdu) określone w wydanych obywatelom Ukrainy decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu (na podstawie art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach);
• przedłużenia z mocy prawa podlegają okresy ważności kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca oraz dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” wydanych obywatelom Ukrainy;
• pobyt obywateli Ukrainy na terytorium Polski jest uznawany za legalny w związku z zakończeniem okresu dopuszczalnego pobytu krótkoterminowego (na podstawie wizy Schengen wydanej przez organ polski, na podstawie wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez właściwy organ innego państwa obszaru Schengen lub w ramach ruchu bezwizowego);
• wobec obywateli Ukrainy nie stosuje się w postępowaniach w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej określonego w art. 142 ust. 1 pkt 3 ustawy o cudzoziemcach wymogu związanego z wielkością i jakością prowadzonej działalności gospodarczej, jeżeli prowadzą oni działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej;
• stosuje się przepis art. 42a ust. 1 ustawy specjalnej ustanawiający subsydiarną podstawę materialnoprawną udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy obywatelom Ukrainy;
• można nie wszczynać lub umarzać wszczęte postępowania w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu wobec obywateli Ukrainy.

8. 9. STUDIA

Ustawa wprowadza również ułatwienia w zakresie kontynuacji studiów na polskich uczelniach, dla osób, które nie posiadają dokumentów potwierdzających osiągnięte wyniki, przebyte praktyki itp. Studentom będącym obywatelami Ukrainy, których pobyt został uznany za legalny, w związku z przekroczeniem granicy od 24 lutego, którzy nie posiadają ww. dokumentów i oświadczą, że w tym dniu studiowali na określonym roku studiów na danym kierunku i poziomie studiów w uczelni działającej na terytorium Ukrainy, mogą zostać uznane odpowiednie okresy tych studiów w drodze weryfikacji osiągniętych efektów uczenia się.

Zasady weryfikacji efektów nauki ustala uczelnia, która może zobowiązać studenta do nadrobienia różnic programowych. 

Powyższe ułatwienia dotyczą także obywateli RP, którzy studiowali w Ukrainie przed 24 lutego 2022 r. 

9. 10. PRACA LEKARZY I DENTYSTÓW

Ustawa przewiduje specjalne ułatwienia dla lekarzy i lekarzy dentystów z Ukrainy. Ułatwienia te dotyczą tylko:

– obywateli Ukrainy,

– którzy uzyskali kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej (czyli w Ukrainie, ale także w innych państwach spoza UE). 

Z ułatwień nie będą mogli zatem skorzystać lekarze i lekarze dentyści będący obywatelami państw trzecich, którzy uciekli z Ukrainy.

Obywatele Ukrainy mający kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty uzyskane poza UE będą mogli, licząc od dnia 24 lutego 2022 r., przez okres 18 miesięcy (niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii), otrzymać zgodę na wykonywanie zawodu lekarza albo lekarza dentysty oraz mieć przyznane warunkowe prawo wykonywania zawodu w Polsce.

Obywatel Ukrainy będzie mógł otrzymać zgodę na wykonywanie zawodu lekarza lub lekarza dentysty, jeśli:

– ma pełną zdolność do czynności prawnych;

– jego stan zdrowia pozwala na wykonywanie zawodu lekarza albo lekarza dentysty;

– wykazuje nienaganną postawę etyczną i

– posiada dyplom lekarza, lekarza dentysty potwierdzający ukończenie co najmniej pięcioletnich studiów, wydany w innym państwie niż państwo członkowskie Unii Europejskiej. W okresie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, dokumenty te nie wymagają zalegalizowania ani apostille.

By uzyskać zgodę na wykonywanie zawodu lekarza albo lekarza dentysty w Polsce, obywatel Ukrainy spełniający powyższe warunki będzie musiał złożyć odpowiedni wniosek do Ministra Zdrowia.

Przyznane prawo wykonywania zawodu umożliwia pracę wyłącznie w podmiocie leczniczym. Po podjęciu takiej pracy obywatel Ukrainy będzie zobowiązany poinformować o tym fakcie Ministra Zdrowia w terminie 7 dni. Brak poinformowania może prowadzić do cofnięcia zgody.

Ponadto, obywatel Ukrainy, który posiada zgodę na wykonywanie zawodu lekarza lub lekarza dentysty oraz warunkowe prawo wykonywania tych zawodów w związku z ogłoszeniem stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, będzie mógł pracować poza podmiotem leczniczym przeznaczonym do udzielania świadczeń zdrowotnych pacjentom chorym na COVID-19, nawet po zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego oraz zniesienia stanu epidemii.

Ustawa wprowadza także odrębne zasady wykonywania pracy dla lekarzy i lekarzy dentystów w trakcie stażu podyplomowego i pielęgniarek.

10. 11. PRACA NAUCZYCIELI

Ustawa przewiduje specjalne ułatwienia dla nauczycieli akademickich i pracowników naukowych chcących wykonywać zawód w Polsce.

Obywatel Ukrainy, przebywający na terytorium Polski legalnie na podstawie art. 2 ust. 1 „specustawy”, może zostać zatrudniony w uczelni jako nauczyciel akademicki bez przeprowadzenia odpowiedniego konkursu, jeśli oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. pracował jako nauczyciel akademicki w uczelni działającej na terytorium Ukrainy oraz posiada wymagany tytuł zawodowy, stopień naukowy, stopień w zakresie sztuki lub tytuł profesora i odpowiednie kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska.

Na tożsamych zasadach (tj. bez przeprowadzania konkursu, na podstawie oświadczenia obywatela Ukrainy) pracownik naukowy z Ukrainy może zostać zatrudniony w jednostkach naukowych oraz innych jednostkach organizacyjnych Polskiej Akademii Nauk oraz w instytucie badawczym. 

Ponadto przy zatrudnianiu nauczyciela akademickiego na stanowisko: 

1) profesora 

2) profesora uczelni 

3) adiunkta 

4) asystenta

obywatela Ukrainy, która uzyskał tytuł profesora, stopień naukowy, stopień w zakresie sztuki lub tytuł zawodowy za granicą, można odstąpić od wymagań dotyczących tego tytułu albo

stopnia określonych w Prawie o szkolnictwie wyższym i nauce (art. 116 ust. 2).

Co więcej, obywatel Ukrainy, przebywający na terytorium Polski legalnie na podstawie art. 2 ust. 1 „specustawy”, może zostać zatrudniony bez przeprowadzania konkursu na stanowisku pionu badawczego w Centrum Łukasiewicz lub instytucie działającym w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz, jeśli oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. spełniał wymogi

kwalifikacyjne do zajmowania tego stanowiska.

11. 12. PRACA PSYCHOLOGÓW

Ustawa przewiduje specjalne ułatwienia dla psychologów z Ukrainy chcących wykonywać zawód w Polsce.

Od dnia 24 lutego 2022 r., przez okres 18 miesięcy, psychologowie z Ukrainy mogą świadczyć usługi psychologiczne obywatelom Ukrainy przebywającym w Polsce, w tym mogą oni udzielać świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień.

„Specustawa” nie daje podstaw do udzielania takich usług i świadczeń przez obywatela Ukrainy obywatelom polskim. 

Psychologowie z Ukrainy mogą świadczyć powyższe usługi pod warunkiem że: 

1. przebywają w Polsce legalnie (zarówno na podstawie „specustawy” jak i innych ustaw) oraz
2. posiadają uzyskany w Ukrainie dyplom: 

1) jednolitych studiów na kierunku psychologia albo 

2) dyplom ukończenia studiów pierwszego stopnia na kierunku psychologia i drugiego stopnia na kierunku psychologia 

– zakończonych uzyskaniem tytułu zawodowego specjalisty na kierunku psychologia albo magistra na kierunku psychologia.

Ponadto, obywatele Ukrainy, przebywający na terytorium Polski legalnie na podstawie art. 2 ust. 1 „specustawy”, mogą – za zgodą odpowiednich organów władzy – być zatrudniani jako psycholodzy: 

1. w instytucjonalnych formach pieczy zastępczej, 
2. w placówce wsparcia dziennego,
3. u organizatora rodzinnej pieczy zastępczej

pomimo nieposiadania znajomości języka polskiego potwierdzonej odpowiednim dokumentem.

Należy pamiętać, że o zatrudnieniu psychologa z Ukrainy na powyższych zasadach wciąż trzeba powiadomić w terminie 14 dni powiatowy urząd pracy (z wyjątkami przewidzianymi w „specustawie”).

12. 13. ŚWIADCZENIA DLA OSÓB, KTÓRE ZAPEWNIŁY ZAKWATEROWANIE I WYŻYWIENIE OBYWATELOM UKRAINY

Osoby zapewniające zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, mogą otrzymać świadczenie w wysokości 40 zł za każdy dzień pomocy.

Świadczenie przysługuje za okres faktycznego zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia, nie dłużej niż za okres 120 dni, od dnia przybycia obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.

Gmina może przychylić się do wniosku o przedłużenie okresu wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy obywatel Ukrainy m. in.:

1. posiada orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie, o którym mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych lub posiada dokument potwierdzający I lub II stopień niepełnosprawności wydany w ramach ukraińskiego systemu orzekania o niepełnosprawności (Świadczenie przysługuje za osobę niepełnosprawną, za osobę sprawującą nad nią opiekę i za każde małoletnie dziecko tych osób);
2. ukończył 60 rok życia (kobiety) albo 65 rok życia (mężczyźni);
3. jest kobietą w ciąży lub osobą wychowującą dziecko do 12 miesiąca życia (Świadczenie przysługuje za kobietę w ciąży i za każde jej małoletnie dziecko  lub za opiekuna wychowującego dziecko do 12 miesiąca życia i za wszystkie jego małoletnie dzieci);
4. samotnie sprawuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej opiekę nad trojgiem i więcej dzieci (Świadczenie przysługuje za opiekuna i za każde małoletnie dziecko);
5. jest małoletnim obywatelem Ukrainy, który przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki osoby sprawującej faktyczną pieczę nad nim, oraz małoletni obywatel Ukrainy, który przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i przed przybyciem był umieszczony w pieczy zastępczej na terytorium Ukrainy (Świadczenie przysługuje za małoletniego, za opiekuna tymczasowego ustanowionego dla małoletniego oraz za wszystkie małoletnie dzieci opiekuna tymczasowego).

Obywatele Ukrainy objęci specustawą mogą korzystać z pomocy Wojewody w postaci możliwości korzystania ze zbiorowego zakwaterowania – w pełni bezpłatnie przez okres 120 dni od momentu pierwszego przyjazdu do Polski. W okresie 120 – 180 dni obywatel Ukrainy posiadający PESEL UKR może korzystać z tej formy pomocy pod warunkiem udziału w kosztach na poziomie 50%, nie więcej niż 40 zł za osobę dziennie. Po upływie 180 dni obywatel Ukrainy posiadający PESEL UKR będzie mógł korzystać z tej formy pomocy pod warunkiem udziału w kosztach. Na poziomie 75%, nie więcej niż 60 zł za osobę dziennie. 

Niektóre szczególne kategorie osób mogą korzystać z bezpłatnego zakwaterowania bez ograniczenia czasowego. Dotyczy to:

– osób, które posiadają orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności i ich opiekunowie

– osób, które ukończyły 60 rok życia (kobiety) albo 65 rok życia (mężczyźni)

– kobiet w ciąży lub osoby wychowujące dziecko do 12 miesiąca życia

– samotnie sprawujący w Polsce opiekę nad trojgiem i więcej dziećmi

– małoletni

– osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, uniemożliwiającej udział w kosztach pomocy

– opiekunowie tymczasowi małoletnich, którzy przybyli do Polski bez opiekunów faktycznych lub w Ukrainie byli w pieczy zastępczej

13. 14. ZWIĘKSZENIE OCHRONY PRAWNEJ WŁAŚCICIELI LOKALI UŻYCZONYCH OBYWATELOM UKRAINY

Ustawa przewiduje również zmiany w zakresie umów cywilnoprawnych zawieranych z obywatelami Ukrainy, którzy przyjechali do Polski po 24 lutego 2022 r., mające na celu zabezpieczenie właścicieli lokali, a zmniejszające uprawnienia najemców.

1. UMOWA UŻYCZENIA

W przypadku użyczenia obywatelowi Ukrainy, o którym mowa wyżej, budynku lub jego części w celu tymczasowego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, w zakresie tego użyczenia nie stosuje się przepisów  ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz art. 15zzu ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem i zwalczaniem COVID- 19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych

Oznacza to, że w tym przypadku nie mają zastosowania określone w ustawie prawa i obowiązki właścicieli i lokatorów.

Najważniejsze prawa, których nie będą mieli najemcy w przypadku tych umów to uprawnienie do lokalu socjalnego w przypadku eksmisji oraz wstrzymanie wykonywania eksmisji w czasie epidemii.

Nie znajdą zastosowania również przepisy warunkujące możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy zarówno przez właściciela jak i przez lokatora. Decydujące w tej w kwestii są postanowienia zawarte w umowie tzn. jeśli zawrzemy umowę na czas oznaczony i nie uwzględnimy w niej możliwość wcześniejszego wypowiedzenia, takiej możliwości nie będzie. 

Nie znajdą zastosowania również obowiązki najemcy związane z zakończeniem użytkowania lokalu takie jak: odnowienie lokalu i dokonanie obciążających go napraw czy zwrot wynajmującemu równowartość zużytych elementów wyposażenia technicznego. 

Z kolei właściciela nie wiążą ograniczenia związane z podnoszeniem wysokości czynszu oraz terminem wypowiedzenia wysokości czynszu. 

Jeśli masz wątpliwości dotyczące umowy, najlepiej skontaktuj się z prawnikiem. 

2. NAJEM OKAZJONALNY 

Zawarcie umowy najmu okazjonalnego z obywatelem Ukrainy, którego pobyt jest uznany za legalny na podstawie „specustawy”, nie będzie wymagało wskazania lokalu zastępczego, do którego może zostać wykonana eksmisja, oraz złożenia oświadczenia właściciela lokalu lub osoby posiadającej tytuł prawny do lokalu o wyrażeniu zgody na zamieszkanie najemcy i osób z nim zamieszkujących w lokalu wskazanym w oświadczeniu. 

14. 15. BEZPŁATNA NAUKA JĘZYKA POLSKIEGO DLA OSÓB PODLEGAJĄCYCH OBOWIĄZKOWI SZKOLNEMU 

Osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego nie dłużej niż przez okres 24 miesięcy.

15. 16. USTAWA O POMOCY OBYWATELOM UKRAINY A OCHRONA CZASOWA OKREŚLONA W DECYZJI WYKONAWCZEJ RADY UNII EUROPEJSKIEJ Z DNIA 4 MARCA 2022 R.

Oprócz ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy („specustawa”) przyjętej przez polskie władze, w całej Unii Europejskiej uruchomiono tzw. ochronę czasową dla osób uciekających przed konfliktem w Ukrainie. 

Decyzja Rady Unii Europejskiej z dnia 4 marca 2022 r. określa krąg osób objętych tą ochroną szerzej niż ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Zgodnie z tą decyzją ochroną czasową na terytorium RP objęci są:

• obywatele Ukrainy mieszkający na Ukrainie, którzy wyjechali w okresie od 24 lutego 2022 r. w związku z inwazją Rosji – także Ci, którzy przekroczyli granicę nielegalnie;
• obywatele państw trzecich objęci ochroną międzynarodową na terytorium Ukrainy (uchodźcy), którzy wyjechali z Ukrainy od 24 lutego 2022 r.; 
• członkowie rodzin wymienionych wyżej dwóch grup osób;
• obywatele państw trzecich, którzy przed dniem 24 lutego 2022 r. legalnie przebywali w Ukrainie na podstawie ważnego zezwolenia na pobyt stały (i są w stanie to udowodnić), a którzy nie są w stanie w bezpiecznych i trwałych warunkach powrócić do swojego kraju lub regionu pochodzenia.

Należy podkreślić, że polska ustawa nie może ograniczyć prawa do ochrony osób, którym została ona przyznana na mocy decyzji Rady Unii Europejskiej. 

1. Co powinny zrobić osoby objęte ochroną czasową, których nie obejmuje ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy, a które chcą zostać w Polsce?

Osoby te mają prawo do legalnego pobytu na terytorium Polski przez okres jednego roku, na który została wprowadzona ochrona czasowa. 

W aktualnym stanie prawnym osoby te mogą otrzymać od Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców zaświadczenie potwierdzające korzystanie z ochrony czasowej. 

2. Jakie prawa mam jeśli przysługuje mi ochrona czasowa, ale nie zostałam/em objęty/a ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy? 

Poza prawem do uzyskania wyżej wymienionego dokumentu, osoby objęte ochroną czasową mają prawo do legalnego wykonywania pracy i prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium RP oraz do edukacji także tej dla dorosłych. 

Osobie korzystającej z ochrony czasowej, której zostało wydane odpowiednie zaświadczenie, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców zapewnia, na jej żądanie, opiekę medyczną oraz przyznaje pomoc przez zakwaterowanie i wyżywienie albo pomoc w postaci świadczenia pieniężnego. 

Zakwaterowanie i wyżywienie może zostać zapewnione w ośrodkach dla cudzoziemców. 

Cudzoziemcom otrzymującym pomoc w postaci zakwaterowania i wyżywienia przysługują dodatkowo:

1) stała pomoc pieniężna na zakup środków czystości i higieny osobistej albo środki czystości i higieny osobistej;

2) pomoc w formie nauki języka polskiego i podstawowych materiałów

niezbędnych do nauki tego języka;

3) pomoce dydaktyczne dla dzieci korzystających z nauki i opieki w publicznych placówkach, szkołach podstawowych lub szkołach ponadpodstawowych;

4) finansowanie przejazdów środkami transportu publicznego:

a) w celu leczenia lub poddania się szczepieniom ochronnym,

b) w innych szczególnie uzasadnionych przypadkach.

Zakres wsparcia udzielanego osobie korzystającej z ochrony czasowej zależy od jej dochodów. W przypadku gdy wysokość miesięcznego dochodu przypadającego na osobę w rodzinie cudzoziemca objętego ochroną czasową jest wyższa niż 776 złotych (osoba samotnie gospodarująca) lub 660 złotych (osoba mieszkająca z rodziną) na osobę, pomoc może być udzielona wyłącznie w postaci zakwaterowania, nauki języka polskiego i podstawowych materiałów niezbędnych do nauki tego języka oraz pomocy dydaktycznych dla dzieci.

3. Czy mam prawo do opieki medycznej jako osoba objęta ochroną czasową?

Zgodnie z przepisami dyrektywy o ochronie czasowej, Polska ma obowiązek zapewnić osobom objętym ochroną czasową opiekę medyczną przynajmniej w zakresie leczenia podstawowych chorób oraz  w nagłych przypadkach. 

Zgodnie z polskimi przepisami, osobie korzystającej z ochrony czasowej, której zostało wydane odpowiednie zaświadczenie, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców zapewnia, na jej żądanie, opiekę medyczną. 

4. Ochrona czasowa, a podróżowanie po Unii Europejskiej.

Obywatele Ukrainy objęci są tzw. ruchem bezwizowym. 

W związku z tym Państwa Członkowskie podjęły decyzję, aby osoby objęte ochroną czasową, które otrzymały już dokumenty potwierdzające korzystanie z niej w danym Państwie mogły poruszać się po terytorium Unii Europejskiej przez 90 w ciągu kolejnych 180 dni. 

Przed uzyskaniem dokumentów potwierdzających korzystanie z ochrony czasowej obywatel Ukrainy może przemieszczać się po Unii Europejskiej na tych samych zasadach jeśli posiada paszport biometryczny. Obywatele Ukrainy nie są zobowiązani do korzystania z ochrony czasowej na terytorium pierwszego Państwa Członkowskiego, do którego wjechali. Mogą oni wybrać gdzie chcą skorzystać z tej ochrony. 

Jednak jeśli nie posiadasz paszportu biometrycznego, a chciałbyś udać się do innego kraju Unii Europejskiej i tam skorzystać z ochrony czasowej polecamy kontakt z ambasadą danego państwa lub sprawdzenie informacji dostępnych na stronie tej ambasady.